ВЕЧНИОТ ОПТИМИЗАМ НА ХРИСТОВОТО ВОСКРЕСЕНИЕ (06.05.2005)
Архимандрит Златанов, Велигден е најголемиот христијански празник, кој за православните верниците насекаде во светот и кај нас во Македонија претставува славење на Христовата победа над смртта, славење на вечниот оптимизам кој извира од тој библиски настан. Дали Македонската Православна Црква може да биде оптимистична во врска со својата мисија, ширењето на љубовта, праведноста, простувањето итн.?
- На ѕидот од еден светогорски манастир, изрезбана во камен стои мислата: ’Сеќавањето на смртта е полезно за животот’. Оваа христијанска мудрост потекнува од есхатолошката вера длабоко вкоренета во фактот на Христовото Воскресение. Животот со незалезната радост заради вечниот живот во Бога подеднакво е и живот кој постојано е лице в лице со смртта. Сепак, охрабрени од Христовата победа над смртта, ние православните христијани на смртта не гледаме како на некаква фатална неминовност која ги збришува нашите блиски, па и нас самите, од лицето на постоењето, туку како на ’премин’, или ’пасха’ преку која се раѓаме за вечно и совршено постоење во единството со Бога. Тоа, се разбира, не е просторна или временска преселба, зашто вечноста не им робува на категориите ’простор’ и ’време’, туку љубовна и личносна средба (=среќа) со сите наши роднини и со Бога. Оттука происходи и сиот оптимизам на христијанскиот живот. Бог ни посведочи колку навистина нѐ љуби токму преку Своето Воскресение и на тој начин нѐ укрепи со верата во сеопштото воскресение. Смртта не е крајната граница. Со неа ништо не завршува, туку напротив, со неа сѐ започнува. Како и во Едемската градина. Тоа е одговорот и на скептичните забелешки дека ако Бог ја победи смртта, тогаш зошто светот секојдневно е исполнет со толку смрт и умирање (?). Имено, заради таа смрт и тоа умирање Црквата е постојано повикана на мисија и таа нема да заврши до крајот на времето, до Светата Парусија. Затоа и никогаш не можеме да бидеме сосема задоволни од мисијата на Црквата, бидејќи се работи за еден мошне комплексен процес, којшто таре и ќе трае додека е светов и веков. Љубовта, пак, праведноста, миротворството, простувањето се категории кои се мерат со нашето богоподобие, со тоа колку сме станале слични на воскреснатиот Богочовек Христос.
Како го оценувате изминатиов период во однос на активностите на Македонската Православна Црква?
- Ако зборуваме за периодот од последнава година, подеднакво како и за периодот од целата историја на Црквата таа е постојано сораспната на крст со Христа и таа постојано совоскреснува со Христа. За тој дар непрестајно Му благодариме на Бога на Светата Литургија, како што Му благодареше се својот подвиг и многустрадалниот Јов. Страданијата нè држат будни и спремни да ги исполнуваме заповедите Христови. Подвижничкиот етос, а не високопарното зборување, раѓа добри пастири и свештеници, добри верници, добри родители, добри граѓани итн. Суштината, пак, на нашето подвижништво е во непоштедната љубов и милосрдие кон секое Божјо создание. Македонската Православна Црква е жив член на Христовото Тело. Во својот опстој таа има потреба однатре да се преобразува, но не според образот на секуларните ориентации, туку според вечно живата и живототворна евангелска мудрост. Како што е познато, она што ќе го обележи изминатиов период е иницијативата за повторно воведување на веронауката во образованието, изнаоѓањето на што поделотворни модуси во комуникацијата со институциите на државата, борбата за признавање на автокефалниот статус и во светста на луѓето во Македонија и во свеста и совеста на помесните Православни Цркви. Овие активности се од витално значење за Македонската Православна Црква и за Македонија како општество. Опструкциите и тешкотиите коишто патот за реализација на овие активности го прават трнлив се само доказ колку се тие важни. Како општествено политички и религиозно-културни процеси тие се двигатели кон создавање на морално и духовно здраво граѓанство, подобрување на економските и политичките процеси во државата, солидна комуникација на верските заедници во Република Македонија, јасна и објективна свест за себе во контекст на внатрешните состојби, како и во контекст на меѓународната заедница итн.
Во меѓувреме Македонската Православна Црква неколку пати беше ставена „на испит” од судбински карактер, но сепак ваквото искушение беше повод успешно да се стабилизираат внатрешните односи, а истовремено да се пронајдат пријатели кои ќе помогнат во одмрзнувањето на односите меѓу Македонската Православна Црква и Српската Православна Црква. Дали може да се каже дека е пронајден вистинскиот пат за приближување на ставовите на двете Цркви?
- Поентата, всушност, не е во изнаоѓање на модус за приближување на ставовите на Македонската Православна Црква и Српската Православна Црква. Компромисот, според дефиницијата на Тертулијан, е секој да го добие она што не го сака. Овој испит или искушение Бог го допушта, според моето скромно мнение, нашите две Православни Цркви, а конечно и сите помесни Православни Цркви да се освестат од духовната летаргија, да не ја заборават – како што вели Светиот евангелист Јован во Откровението – својата прва љубов, а тоа е Бог и неговата вечна и непроменлива Вистина. Не заради куртоазно усогласување, не заради некаква лицемерна дипломатија, туку заради љубовта која Самиот Бог ни ја заповеда, да не отфрламе ниеден од Неговите најмали браќа. Ако смогнеме сили литургиски да се прегрнеме и на тој начин да го оствариме евхаристиското единство во Христа воскреснатиот и однатре како Помесни Цркви и како Една, Света, Соборна и Апостолска Црква - ќе ја оствариме нашата мисија во светот. Автокефалноста на Македонската Православна Црква е факт кој го засега целото Православие.
На тој пат му претходеа повеќе дипломатски разговори, како на пример со Вселенскиот патријарх Вартоломеј II. Значи ли тоа дека Македонската Православна Црква влегува во посигурна и помудра патека што се однесува до позицијата на нашата Црква?
- Ќе ја повторам последната констатација: автокефалноста на Македонската Православна Црква е факт кој го засега целото Православие. А тоа значи - во колкава мера ќе го согледаме прашањето на нашиот статус во изворниот контекст на православната еклисиологија во толкава мера ќе успееме да се разбереме. Ќе успееме да се разбереме самите себеси преку зрелоста на еклисијалното евангелско самоспознание, и ќе се разбереме во меѓусебната комуникација како помесни црковни целини. Сета мудрост што ни е потребна Бог ја открива во светите Канони на Црквата кои треба непрестајно да нè описменуваат, та така просветлени и еманципирани од етнофилетизам, фарисејство и секоја човечка слабост да ја остваруваме одговорната задача што ја има Црквата во светот. За тоа најпрвин е потребно многу добра волја.
Годинава ќе биде одбележана и по други успеси на Црквата, која благодарение на донациите успеа да ја возобнови лешочката манастирска црква на Св. Атанасиј, а веќе се гледаат и контурите од возобновувањето на црквата на Пресвета Богородица, заштитничка на Скопје. Дали ова е доказ дека верниците и македонскиот народ им се враќаат на традициите, односно колку ваквата љубов овозможува да се зацврсти папочната врска меѓу Црквата и поклониците на христијанството?
- На ова прашање ќе ви одговорам на тој начин што прво ќе разобличам две форми на латентен дуализам кои во него постојат. И тоа не е случајно, бидејќи тие постојат и во свеста на пошироката јавност. Многу често во рамките на актуелните прашања што ги поврзуваат државата и Црквата го среќаваме подвојувањето на верници и народ, верници и граѓани, припадници на Црквата и припадници на државата, како да постојат две раси или две класи на суштества што коегзистираат. Секој граѓанин во рамките на својата општетствена заедница ги остварува своите права, должности и обврски. Општеството, во таа смисла, е заедница на конкретни луѓе кои имаат индивидуални политички погледи и ставови, национални и културни особености, религиозна и философска увереност. Со други зборови, секој човек е граѓанин кој гласа на избори, што слави празници, следи некаква мода, верува во нешто итн. Апсурдно е да ни се провлекува невнимателната конотација дека во државава половината народ се граѓани, а половината се верници. Истото важи и за структурата на членството во религиозните заедници. Црквата не е половина ’Црква’ а половина поклоници на христијанството, дури и тогаш кога се работи всушност за дистинкцијата меѓу клирот и лаиците. Црквата не е клир без лаици, ниту лаици без клир. Црквата е ерархиска заедница, а тоа значи општество со поредок, што ја сочинуваат чиновите на свештената ерархија и верниот народ, конкретни личности кои заедничарат во верата и литургискиот живот. Таа соборна љубов и добра волја ги воскресна храмовите посветени на свети Атанасиј во Лешочкиот манастир и на Пресвета Богородица во Скопје. Сите дарители, градители и украсители на храмовите не се граѓани кои од некои ирационални побуди се мешаат во работата на Црквата, тие се верни членови на Црквата кои градејќи се вградуваат себеси во небесното и вечнодевствено тело на Црквата, кои дарувајќи Му се даруваат себеси на Бога Кој е дарител на секоја добрина; кои украсувајќи ги светите храмови го украсуваат храмот на своето спасение, се украсуваат себеси. Секое добро давање и секој совршен дар доаѓа одозгора, од Отецот на Светлините, и тоа едно дарување нè прави едно семејство во Црквата, а не туѓинци и аутсајдери кои со „добротворството” си купуваат за себе дел од Црквата како приватна сопственост или, пак, даваат нешто свое што неповратно се оттуѓува од нив. Тоа е смислата на ктиторството како припадност и учество во животот на Црквата. Така стануваме Црква, а не само симпатизери и спонзори кои даваат, а тоа давање не нè преобразува суштински.
Прашањето за воведување веронаука во образованието повторно се актуелизира, но се чини дека постои проблем истото да се вклопи во постоечките законски рамки. Зошто?
- Првенствено бидејќи тоа вклопување е невозможно. Сведоци сме, а оттогаш поминаа само неколку години, кога истиот тој закон се смени буквално преку ноќ. За државата да излезе во пресрет на граѓаните и на нивните основани и мношне важни религиозни потреби потребно е тој закон да се смени. Конечно, воведувањето на веронауката не значи правење на компромис или правење услуга на верските заедници, туку извршување на базичната должност на власта – да ги штити интересите на граѓаните. Паралелно со тоа менувањето на законската регулатива којашто е клучна и која многу ќе проговори за нашата демократичност и цивилизациска флексибилност и пред очите на нашата јавност, а и пред очите на меѓународната заедница, потребно е да се започне истрајно и внимателно процесот на демистификација и експликација на суштинските поставки на потребата од веронаука. Во оваа смисла мошне штетни се предрасудите и недоразбирањата што постојат во оние слоеви од граѓанството кои својот религиозен статус го идентификуваат со атеизмот, кој како поим всушност ги инкорпорира синкретизмот (верување во сенешто, само не во Бога) или секуларизмот (верување во рајот на земјата без Бога). Големиот пораст на магиските култови и паганските празноверија во светот се темели токму на овие верници-атеисти. Во однос на веронауката во образованието, поточно во основното образование, недоразбирањата се сведуваат на две забелешки, или на две доминантни идеи. Прво, веронауката треба да се пласира во неутрализирана форма на историја на религиите, религиозна етика, религиозни студии итн. Второ, веронауката ќе ни ги раздели децата во нашето мултикултурно општество. И двете идеи покажуваат дека многу треба да се работи на подготвување на теренот за веронаука. Ако веронауката ја воведеме од кој било мотив како демократски супститут на марксизмот, тогаш во старт ја промашивме целта. Знаењето за сите религии во светот или за оние кои ги имаме во државата нема да ги изгради нашите деца во морално постабилни, почесни граѓани. Потоа, веронаука не можат да предаваат луѓе што не се партиципиенти на верата, т.е. дипломирани теолози, бидејќи верското образување е процес на создавање образ, т.е. лик, а не механички трансфер на информации. Вредносните критериуми за животот не се создаваат со бубање лекции за светите книги, светите места, светите ритуали на шинтоистите, христијаните, муслиманите, северноамериканските Индијанци, хиндуистите итн., туку со здрава вера која ќе им се предава на деца, на личности што потекнуваат од семејства со културен и духовен идентитет. Почеток на секоја мудрост е љубовта кон Бога. Со ова ќе се согласат сите религиозни луѓе, без оглед на разликите во концептот за Бога кои тие го имаат. Религиозноста е една од најсуптилните аспекти на човековото постоење и таа треба да се негува и развива мошне внимателно. Површниот поглед на историјата без исклучок нè доведува до дискутабилното мнение дека сите војни и зла на светот се случиле и сè уште се случуваат од религиозни побуди. Сета човечка несреќа се темели на нездравата и божемната религиозност. Манипулацијата со закржлавените религиозни чувства и робувањето на неартикулираната „побожност” ги создаваат војните и омразите. Веронауката е единствениот вистински начин тие да се надминат. Стравот од различноста е уште една социјална болест
што го пустоши светот. Тврдењето дека верата ги прави поделбите меѓу луѓето е апсолутен нонсенс. Различноста е еден од најголемите дарови на човекот. Тоа го сведочат отисоците од нашите прсти, комплексните структури во зениците на нашите очи, лицето, тенот на кожата, бојата на косата и т.н. Од возраста кога започнуваме сами да го користиме тоалетот се учиме дека момчињата одат во машко WC, а девојчињата - во женско. На машките бебиња им се купуваат играчки и облека со сина и зелена боја, а на девојчињата – црвени и розови. Првите сознанија, па и целиот процес на созревање е процес на индивидуација, а тоа значи освестување за различноста во однос на светот и луѓето што ме опкружуваат. И тоа е сосема природен процес. Не треба да ги претвораме нашите деца во конфекциски продукти кои несвесни за различноста ќе се обидат подоцна да ѝ се спротивствуваат. Тие, а и ние, треба да се учиме да ја почитуваме различноста кај другиот, а тоа ќе го постигнеме кога ќе се научиме да се почитуваме самите себеси. Постигнувањето на овој идеал е невозможен без да научиме кои сме, во што веруваме, кому му припаѓаме, на што се надоврзуваме, кон што тежнееме итн. Ова е само еден мал сегмент од хипер-сериозното прашање за веронауката во образованието како еден од клучните чинители на здравото семејство, на здравото општество итн.
Вие сте професор и проректор во средното Богословско училиште „Св. Климент Охридски”. Може ли да се очекува тоа да се вклопи во системот на образованието на Република Македонија и со какво образование се здобиваат учениците од Вашето училиште?
- Вклучувањето на образовните институции на верските заедници во образовниот систем на Република Македонија е процес кој е органски врзан за прашањето за воведување на веронаука во основното образование. Озаконувањето на овие институции ќе помогне на верниците и на свештенството на религиозни заедници да не се гледа повеќе како на граѓани од втор ред. Гетоизацијата на овие образовни институции и неоснованата етикета на интелектуална инфериорност направија голема штета во текот на минатите децении. Работите сега се менуваат. Транзицијата на општеството треба да профункционира и во корените на овие идеолошки рецидиви. Како педагошки работник и пастир на Црквата имам охрабрувачки искуства со новите генерации на богослови и студенти на Теолошкиот факултет, а преку вклученоста во актуелните иницијативи врзани за верското образование имам сознанија и за состојбите во другите верски заедници. Чувствувам разумен оптимизам во однос на ориентацијата на новите генерации на здрави религиозни граѓани кои својата чиста и цврста вера ќе ја употребат во премостување на амбисите што се создадоа под влијание на стравот од побожноста и на помодниот атеизам кај нас.
Кој е вашиот велигденски поздрав за нашите читатели?
- Најпрвин, како што е редот, би ги поздравил почитуваните читатели на Вашето списание со најоптимистичкиот и најторжествен христијански поздрав: ’Христос воскресна!’ ’Навистина воскресна!’ Силата и благоволението што произлегуваат од него нека биде дух двигател на нашите животи за радост на нашите родители и прародители, за полза на нашата татковина и, најпревосходно, за чување на достоинството на нашата Македонска Православна Црква.
интервју од „Македонско Сонце”
